انواع تحقیق(مدل اول)

 انواع تحقیق(مدل اول)

ما برای چگونگی انجام یک تحقیق باید نوع تحقیق را به تناسب موضوع و روش های آن انتخاب کنیم. لذا شناخت انواع تحقیق ها ضروری است که البته توافق کلی جامعه شناسان و روش شناسان بر هیچ کدام کامل نیست و من تنها به دو مدل اصلی اشاره می کنم:

1- تحقیق پايه ( بنيادي ) و تحقیق كاربردي

تحقیق پايه اي مي تواند زمينه ي « تحقیق كاربردي » را فراهم آورد، اما در وهله ي اول متوجه كاربرد آن در زندگي انسان ها نيست.

در حالي كه تحقیق هاي كاربردي داراي جنبه ي عملي و مستقيماً متوجه حل مشكلات جامعه و بشريت مي باشند. در ضرورت انجام اين دو دسته از مطالعات شكي نيست. به عنوان مثال تصميم گيرندگان سياسي هر كشور به جهت كسب توانايي در اداره ي عملي جامعه، نيازمند تحقیق هاي كاربردي مي باشند و اين دسته از تحقیق ها خود متكي بر تحقیق هاي پايه اي هستند.

2- تحقیق هاي اكتشافي

شروعي خوب از مطالعه ی علمی، شروعي سازمان يافته است. كه در طي آن مطالعه در دو مرحله سازمان دهي مي شود:

الف. مطالعه ي مقدماتي به منظور آشنايي بيشتر با مساله

ب. مطالعه ي تفصيلي ( مطالعه ي اصلي )

مطالعه ي اكتشافي، مطالعه اي مقدماتي است. كه بنا بر نوع تحقيق عمدتا از طريق مطالعات كتابخانه اي، مشاهده، و يا مصاحبه شكل مي گيرد. علت انجام مطالعات اكتشافي عبارتند از:

1.    غني كردن پرسش تحقیق خود.

2.    مطالعه و پرس و جو از اهل فن به جهت شناخت منابع و متون اصلي تحقیق.

بسياري تصور مي نمايند كه تحقیق يافتن پاسخ پرسش هاي آن است. در حالي كه تحقیق در درجه ي اول يافتن پرسشي اصيل و شايسته ي پرسيدن و تحقیق كردن است.

3- تحقیق هاي توصيفي

مطالعات توصيفي در حوزه اي بسيار وسيع، از زمره ي شايع ترين تحقیق هاي رايج در تحقيقات دانشگاهي كشورمان مي باشند كه اگر به دقت و درستي صورت پذيرد، واجد ارزش مطالعاتي بسياري خواهند بود. اين دسته از تحقیق ها داراي صورتي « گزارشي » بدون تاكيد بر علت يابي مساله مي باشند. مانند: گزارش يك واقعه و يا يك انديشه كه در آن تنها به آنچه موجود است و نه چرايي امر موجود توجه مي شود.

البته برخي از محققان، مطالعات توصيفي در حوزه ي وقايع تاريخي ( زمان گذشته و نه زمان كنوني ) را تحت عنوان تحقیق هاي تاريخي جدا از تحقیق هاي توصيفي مورد مطالعه قرار مي دهند. اما صرف نظر از جنبه ي روش شناسي خاص مطالعات تاريخي ، بسياري از آنها هم واجد ويژگي گزارشي بودن مي باشند.

در علم جغرافيا مي توان به تحقیق هاي ادريسي (  ـ 560 قمري / 1164 ميلادي ) اشاره نمود كه با مسافرت هاي بسيار در شمال آفريقا، آسياي صغير و اروپا به ترسيم نقشه هاي جغرافيايي مهمي مبادرت مي نمود. نقشه ي جهان او بيانگر پيشرو بودن اطلاعات وي در آن دوره مي باشد. تشريح ويژگي هاي اعداد توسط ابوريحان بيروني ( 362 ـ 440 قمري ) در كتاب « التفهيم » يك تحقیق توصيفي است.

البته آثار روش تحقيق در علوم اجتماعي عمدتا گرايش به تحليل تحقیق توصيفي در چهارچوب تحقیق هاي تجربي دارند.

1.       از نظر تقدم زماني، تحقیق هاي توصيفي پيش از تحقیق هاي تحليلي قرار دارند.

2.       برخي از تحقیق ها توصيفي محض و برخي ديگر توصيفي ـ تحليلي مي باشند.

3.       اگر چه تحقیق توصيفي ، به چرايي مساله نمي پردازد. اما نبايد آنرا با نقل قول ساده اشتباه گرفت. يكي از مشكل ترين حوزه هاي تحقیقي در تشريح « درست » صورت مساله است.

4- تحقیق هاي مقايسه اي

هر تحقیق مقايسه اي حداقل از دو عنصر اصلي تشكيل شده است:

1.       طرفين مقايسه

2.       وجه مقايسه

در انتخاب طرفين مقايسه بايد توجه داشت كه فضاي مقايسه در يك سطح قرار داشته باشد. به عبارت ديگر، طرفين مقايسه از جهتي هم جنس باشند. به عنوان مثال بايد  انديشه هاي دو جامعه شناس، وضعیت توسعه در دو کشور هم سطح را مورد مقايسه قرار داد.

هر مطالعه ي مقايسه اي مشتمل بر حداقل دو پرسش اصلي است.

1.       چه شباهتي ميان طرفين مورد بررسي موجود است؟

2.       چه تفاوت هايي ميان آنها يافت مي گردد؟

مقايسه يكي از راه هاي پروردن معاني در هر نوشتاري است. بنابراين مي توان به اقتضاي تحقيق خود به شكلي محدود از اين شيوه ي تحقیق استفاده نمود.

5- تحقیق هاي تاريخي

علم تاريخ واجد دو جنبه ي روشي است. كه عبارتند از:       الف ـ نقل                        ب ـ عقل

تاريخ تنها گردآوري روايات يا مقايسه ي آنها و شناخت حوادث گذشته نيست. بلكه در درجه ي اول به تفسير اين وقايع باز مي گردد.

بسياري علم تاريخ را از علوم نقلي به حساب آورده اند. فلسفه نيز از علوم عقلي است. پيوند ميان ايندو منجر به ايجاد علمي تحت عنوان فلسفه ي تاريخ شده است. در فلسفه ي تاريخ از سويي با تبديل  واقعه ي تاريخي به خبر، شناخت واجد صورتي زباني گرديده و از سويي ديگر روايت تاريخي منقول با استنتاج نظري صورتي تحليلي پيدا مي كند. امري كه به شناخت واقعه ياري مي رساند.[52]

6- تحقیق هاي تحليلي

دسته اي ديگر از تحقیق ها به دنبال چرايي مساله بوده و مشتمل بر مجموعه روابط علّي و معلولي در توضيح يك وضعيت يا يك مسأله مي باشند. در اينجا ما از « چه چيزي موجود است؟ » با خبر يم، ولي نمي دانيم كه « چرا اين مساله اينگونه رخ داده است؟ » عدم تشريح مناسب مساله مانع مهمي در رسيدن به پاسخي درست در تحليل چرايي آن مي باشد.

اگر اطلاع درستي از امر موجود نداشته باشيم، نبايد به تحليل علل چرايي آن بپردازيم.

براي درك اين نوع از تحقیق ها نيازمند آشنايي با مفهوم « نظريه » هستيم و مقدم بر شناخت نظريه، شناخت نوعي از قضاياي شرطي موسوم به « قانون » لازم است.[53]

نظريه دستگاه منسجم فكري است كه حداقل شامل سه قانون علمي به هم پيوسته باشد. به شكلي كه متغيرهاي آن ( متغير مستقل = همان علت يا تاثيرگذار / متغير وابسته = همان معلول يا تاثير پذير ) به شكلي مستقيم يكي پس از ديگري توضيح دهنده ي هم باشند.

منبع : سلامت وعلوم انسانی

منیم سسیم